Kelime anlamı hâlini anlatma, şikâyet etme anlamlarına gelen arzuhâlin orijinali Arapça arz-ı hâlden gelir. Yaklaşık 250 yıl önce müşterilerinin ifade etmek istediklerini uygun bir dille yazıya dökmek amacıyla bir meslek haline gelen ve günümüzde hâlâ görülebilen arzuhalcilik, ilk yıllarında yalnızca sınavda başarılı olanların yapabildiği bir meslek olmuş. Arzuhâlci olarak bilinen bu meslek erbapları mahkemeler, kamu daireleri ve yerel halkın sıklıkla toplandığı kahvehane önleri gibi yerlerde seyyar olarak çalışıp müşterilerini beklemişler.

Okuma yazma oranının düşük olduğu Osmanlı toplumunda belli mesleki niteliklere sahip olan arzuhâlciler, müşterilerinin sorunlarını dinleyip onlar adına resmi bir dille dilekçeler yazmış, bunun karşılığında onlardan ücret almış. Müşterilerinin kimi zaman mahkemelerde, kimi zamansa vergi dairelerinde sorunlarının çözümü için yazarak onlara yardımcı olmuş, hatta bazen padişah veya sadrazam gibi makamlara kadar iletilmek istenenleri yazmışlar. Yalnızca resmi işler için hizmet vermemiş olan arzuhâlciler, aynı zamanda sevdikleri için aşk mektubu ya da şiir isteyen müşterileri için de kalemi eline almış.

Bütün sermayesi bir ufak tahta masa, bir iskemle, bir kalem, bir hokka ve bireysel tecrübesi olan arzuhâlciler, zamanla vatandaşların devlete ait işlerini nerede çözebileceklerini ve nelere dikkat etmelerini bildiği kişiler olmuş; icra ettikleri meslekleriyle yerli ve yabancı yazarlar, fotoğrafçılar, turistler ve ressamlar için ilgi çekici ve ilham kaynağı olmuş.

17.yüzyılda İstanbul’da sayıları 500 kadar olduğu tahmin edilen arzuhâlcilerin sayısı sonraki yüzyıllarda git gide azalmış, başkent olduktan sonra birçoğu Ankara’ya gelmiş. Her ne kadar zamanla daktilo kullanmaya başlasalar, yeni çıkan yasaları takip etseler de okuma-yazma oranının ve fakültelerin artması ile sayıları günden güne erimeye devam etmiş.

Günümüzde kişinin yalnızca kendisi veya yasal temsilcisinin adına dilekçe yazmasının mümkün olmasından ötürü arzuhâlcilik, tarihin tozlu sayfaları arasına girmek üzere.

Referanslar:

birgun.net. 2020. 30 Yıllık Arzuhalci Anlattı: En Çok Yoksula Ve Işsize Dilekçe Yazıyoruz. [online]

Tanyer, T., 2004. ESKİ İSTANBUL’DA ARZUHALCİLER. Tbbdergisi, 53, pp.271-275.